Hướng tới giải thưởng Xuân Hồng lần thứ I-2012: Thanh Hiền với “Chuyến xe Tây Ninh” và một đời tài tử

Soạn giả Thanh Hiền

Có người đồn rằng, những năm sau giải phóng 1975, nghệ sĩ Thanh Tuấn gần như mất tăm, chỉ đến khi bản “Chuyến xe Tây Ninh” của soạn giả Thanh Hiền được phát sóng trên Đài Phát thanh TP. Hồ Chí Minh, anh mới dần lấy lại được hào quang của mình trên sân khấu. Đó là chuyện đồn đại, không rõ đúng sai. Có một điều chắc chắn rằng, bản vọng cổ “Chuyến xe Tây Ninh” đã thật sự vượt qua phạm vi tỉnh lẻ, vươn xa đến tầm cả nước. Thế nhưng, Thanh Hiền không phải chỉ có duy nhất một bản vọng cổ “có tầm” như vậy. Ở cái tuổi “cổ lai hy”, hành trang của ông đã có hàng chục kịch bản cải lương, hàng ngàn bài vọng cổ.

Một lần trò chuyện với ông dưới bóng những cổ thụ trong khuôn viên trụ sở Hội Văn học – Nghệ thuật tỉnh, ông bảo bây giờ vẫn viết kịch bản cải lương, cho dù không phải cái nào cũng được dùng, thậm chí có khi ông phải xếp vào một ngăn tủ nào đó. Trầm ngâm rít thuốc, ông thong thả tiếc cái thời hoàng kim của sân khấu, rồi thong thả nói như tâm sự với chính mình: "Hình như, sân khấu đang tự giết sân khấu. Như việc TP. Hồ Chí Minh tập trung nâng cấp sân khấu cải lương, thực chất chỉ là nâng cấp biểu diễn. Lớp trẻ mới nổi sau này, nhiều nghệ sĩ lên sân khấu, hát bất kể trời đất, chữ "hò", chữ "xê" không biết, nhịp nội, nhịp ngoại lẫn lộn tứ tung... làm sao mà nâng cấp".

Có lẽ vì nghĩ vậy, nên suốt nhiều năm liền sau khi rời ghế Chủ tịch Hội, ông vẫn cố công phát triển mảng đờn ca tài tử. Điều đó đã được minh chứng là, bây giờ đờn ca tài tử Tây Ninh không ngại bất kỳ tỉnh nào trên toàn miền Nam này, “đánh đâu thắng đó!”. Cũng vì lẽ này, nên trong nhiều cuộc thi tầm cỡ như giải Trần Hữu Trang, Chuông vàng Vọng cổ ở TP. Hồ Chí Minh, ban tổ chức luôn mời ông làm giám khảo. Trong lần dự giải Trần Hữu Trang tại Cần Thơ vào năm 2007, nghệ sĩ nhân dân Thanh Tòng nhắc ông, gọi là “sư huynh” một cách thật trân trọng. Ngoài những bài bản vọng cổ, kịch bản sân khấu, ông còn là người đã cất công sưu tầm và chỉnh lý hàng chục bài lý, tiêu biểu như Lý tầm quân (còn gọi là Lý mù sương) Lý bông đậu, Lý sáng trăng, Lý con bìm bịp, Lý bông huỳnh…

Khi tôi yêu cầu ông kể về đời mình, ông cười khà khà với cốt cách đặc biệt mà hình như chỉ có dân xứ Trảng mới có. "Con còn lạ gì bác Tư tôi mà hỏi! Nhưng đã hỏi thì bác Tư nói, người già thường sống với những hoài niệm, thèm được kể chuyện xưa cho lớp trẻ bây giờ nghe!".

Thanh Hiền tên thật là Đỗ Văn Trượng, sinh năm 1942, tại ấp Gia Lâm, xã Gia Lộc, huyện Trảng Bàng. Ông tham gia du kích xã năm 1958, nhưng đến năm 1960 thì bị lộ, nhảy vô bưng. Cũng nhờ các vị lãnh đạo khi đó như ông Tư Văn (Phan Văn – nguyên Chủ tịch UBND tỉnh Tây Ninh) biết ông có ngón đờn kìm cũng khá mướt nên phân về Đoàn Văn công Tây Ninh. Nhắc lại chuyện này, ông kể: "Có lần, ông Bảy Phát (soạn giả Xuân Phát - nguyên Phó Giám đốc Sở Văn hoá Thông tin tỉnh) hỏi bác Tư: Sao hồi đó mày gan vậy, mới vô 3 ngày đã dám sửa kịch bản của tao? Tôi đáp liền: Gan gì anh, thấy anh làm cực quá, mà cái vở "Nợ nước thù nhà" có nhiều đoạn ca từ không khớp, thì tôi sửa chủ yếu là vì phong trào mà anh". Cũng trong năm đó, ông viết bản cải lương đầu tiên là bài ca theo điệu xang xừ líu có tựa đề "Cho đời ta mãi đượm hương hoa" ca ngợi những người nữ du kích. Ở được hơn tháng, ông lại chuyển lên R (Trung ương Cục miền Nam) công tác ở Đoàn Văn công Giải phóng và được thọ giáo soạn giả Trần Hữu Trang. Hết phục vụ Củ Chi, quanh ngược về Bến Cầu, Núi Bà, rồi trở lại Trảng Bàng, băng qua Bến Dược về Củ Chi, cắt qua Phú Giáo về Ba Trâm, lên tuốt chiến khu Đ ở Tân Uyên. "Được 4, 5 tháng gì đó, lại nhận được lệnh của ông Trần Bạch Đằng quay về Ban Tuyên huấn R. Ròng rã mấy ngày trời băng rừng từ chiến khu Đ về, đến khu vực Tà Dơ (Dương Minh Châu), tự dưng tôi rưng rưng nước mắt" - ông hồi tưởng. Cũng từ thời điểm này, nhờ được sự hướng dẫn của soạn giả Trần Hữu Trang, Lý Văn Sâm… tay nghề của Thanh Hiền được nâng lên, viết nhiều hơn. Năm 1972 ông được cử ra Bắc học lý luận nghiệp vụ. Lúc nào học thì học, rảnh ra là ông viết vọng cổ cho Ban văn nghệ Đài Phát thanh Giải phóng, Đài Tiếng nói Việt Nam. Những bài ông viết thời đó như "Em bé Phú Riềng", "Long An tươi màu lá mạ", "Tiếng sóng biển - Tiếng quê hương"... rất được nhiều người biết đến qua hai giọng ca cổ nổi tiếng thời đó là Thanh Hùng và Ngọc Hoa.

Soạn giả Thanh Hiền (bìa phải) trao giải thưởng cho các cá nhân tại Liên hoan đờn ca tài tử tỉnh Tây Ninh năm 2010.

Năm 1975, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, ông về Hội Nghệ sĩ Sân khấu TP. Hồ Chí Minh. Hoà cùng niềm vui chung của đồng bào, ông viết "Bông điệp Sài Gòn", "Rẽ mạ đầu mùa", "Ngọn cờ hồng phất cao"... trong đó có bài "Tấc đất tấc vàng" đoạt giải Nhất cuộc thi sáng tác do Tiểu ban văn nghệ thuộc Uỷ ban quân quản thành phố tổ chức. Cũng trong những năm này, ông lên xuống Tây Ninh liên tục. Trên chuyến xe đò về quê dịp cuối năm 1976, đầu xuân 1977, ông viết bài "Chuyến xe Tây Ninh". Ông kể, thật ra hoàn cảnh ra đời của bản vọng cổ này cũng khá đơn giản. Trên chuyến xe ấy ông quen với một cô gái ngồi bên, tên là Vân, ba cô là liệt sĩ, nhưng cô lại có chồng là thiếu uý quân đội nguỵ, đang học cải tạo. Cũng vì thế nên gia đình chồng cô liên tục chì chiết, bảo rằng “Mày bị bên vợ mày bỏ tù, hãy thôi nó đi…”. Dù hai vợ chồng rất thương nhau nhưng vì áp lực gia đình, chồng cô buộc phải vâng lời. Trong cuộc trao đổi nhỏ trên chuyến xe, ông đã cố gắng lựa lời an ủi và chúc cô thuyết phục được chồng không phải ly hôn.

Trong đời mình, Thanh Hiền được trao nhiều giải thưởng như Huy chương bạc toàn quốc, Giải thưởng Văn học Nghệ thuật Nguyễn Đình Chiểu, Giải Nguyễn Thông, Giải Văn học Nghệ thuật TP. Hồ Chí Minh… Và bây giờ, ông được bầu chọn trao giải Xuân Hồng – giải thưởng văn học nghệ thuật đầu tiên của tỉnh Tây Ninh. Âu đó cũng là một sự ghi nhận những công lao đóng góp của ông – người gắn bó cả đời với loại hình nghệ thuật truyền thống của dân tộc.

Theo BTNO